Tijd voor goed gesprek over triage van erfgoed

Overstromingen, valwinden, dijkdoorbraken en extreme droogte treffen ook monumenten. De gedachte dringt zich op dat niet al het erfgoed altijd gespaard kan blijven. Met de oprichting van het Platform Klimaat & Erfgoed gaan erfgoedprofessionals de discussie aan over triage.  


Ondanks eeuwenoude expertise op het gebied van watermanagement zijn we onvoldoende voorbereid op extreme neerslag

In juli 2021 werd de provincie Limburg getroffen door overstromingen als gevolg van extreme neerslag boven Limburg, de Ardennen (Frankrijk) en Eifel (Duitsland). In korte tijd traden verschillende rivieren buiten hun oevers, waaronder de Aa, de Geul, de Maas, de Roer en de Worm. In tegenstelling tot het buitenland vielen er in Nederland geen slachtoffers, maar de financiële schade was enorm. Ook raakte er veel cultureel erfgoed beschadigd; verschillende kerken en kastelen stonden enige tijd onder water, evenals het Museum Valkenburg.

Op het Nationaal Monumentencongres 2022 vertelde de curator van Kasteel Hoensbroek, Anne Rose Orbons, dat de ontvochtigers een jaar later nog steeds bezig waren om het vocht uit de kasteelmuren te onttrekken.  

Hackathon
Wat als de ‘waterbom’ van juli 2021 elders boven Nederland was gevallen? Om die vraag te beantwoorden en Nederland beter voor te bereiden, organiseerde kennisinstituut Deltares dit jaar een driedaagse hackathon. Dat is een evenement waarbij de deelnemers non-stop binnen korte tijd oplossingen bedenken voor een casus. De belangrijkste conclusies waren dat Nederland, ondanks haar eeuwenoude expertise op het gebied van watermanagement, onvoldoende is voorbereid op een vergelijkbare extreme neerslag en dat een dergelijk scenario lokaal zelfs kan leiden tot het overstromen of begeven van de dijken. Om het overtollig regenwater tijdelijk te kunnen bergen, zullen waterschappen moeten zoeken naar plekken om naar uit te wijken zoals landbouw- en natuurgebieden, en zelfs de lagere delen binnen de bebouwde kom, met alle gevolgen van dien voor historische gebouwen, archeologische vindplaatsen en cultuurlandschappen.  

Hoe te kiezen?
De overstromingen in Limburg laten zien dat klimaatverandering geen toekomstbeeld is maar zich nu al in alle hevigheid voltrekt. In de toekomst zal ons land alleen nog maar vaker te maken krijgen met extreem weer in de vorm van lange droge perioden, een toenemende temperatuur en hevige stormen (denk aan de valwind in Leersum). Wat betekent dit voor het cultureel erfgoed? Al meer dan honderd jaar zet de erfgoedsector zich in voor het beschermen en in stand te houden van het erfgoed. Wat als dit niet meer altijd en overal kan en we zullen moeten leren om los te laten? Hoe gaan we als sector om met verlies? En hoe kiezen we wat we behouden?  

Verlies
Gesteund door de column van Flip ten Cate (‘Stijging zeespiegel dwingt tot triage erfgoed’, nieuwsbrief FRK, september 2022) besloot een aantal professionals uit verschillende gelederen van de erfgoedsector dit jaar een platform op te richten om het gesprek op gang te brengen binnen de erfgoedsector over de onmogelijkheid om al het erfgoed te behouden op de lange termijn. Binnen de sector is er al veel aandacht voor de gevolgen van klimaatmitigatie en -adaptatie, maar de discussie over toekomstige keuzes en verlies als gevolg van klimaatverandering is nog onderbelicht.

Het bestuur van het platform Klimaat & Erfgoed (van links naar rechts): Olaf Satijn (Het Oversticht), Jelle Hettema (College van Rijksadviseurs), Annabel Dijkema (Slot Loevestein), Vera Kuijpers (Erfgoed Leiden en Omstreken), Gertjan de Boer (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) en Sander van Alphen (MOOI Noord-Holland). Niet op de foto: Susanne Bergwerff-Verburg (Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland). Foto: Platform Klimaat en Erfgoed 

Het platform wil daar verandering in brengen met het organiseren en faciliteren van discussieavonden, lezingen, excursies en borrels. Na de officiële lancering van het platform op het Nationaal Monumentencongres hebben al meer dan honderd erfgoedprofessionals zich aangemeld voor de mailinglijst op de website: https://klimaatenerfgoed.nl/. 

De eerste activiteit van het platform Klimaat & Erfgoed zal plaatsvinden in het voorjaar van 2023.  

Bronnen: https://www.monumentaal.com/water-overvalt-ook-kastelen-en-kerken/
https://www.deltares.nl/app/uploads/2022/01/Summary-UK-Waterbomb.pdf https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/nieuws/item?id=753    

Sander van Alphen | december | 2022
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief